Orchardton Tower

  • Status: - **** - Zamek pod opieką Historic Scotland. Własność prywatna
  • Typ: Wieża mieszkalna (Tower house)
  • Data: od XV wieku
  • Położenie: około 6.4 kiliometrów (4 mil) na południe od Dalbeattie. Dumfries & Galloway
  • Numer według map "Ordance Survey": NX 817551

Castle Douglas, Dumfries and Galloway DG7 1QH, Wielka Brytania

 

 

 

Orchardton Tower jest jedyną w Szkocji cylindryczną wieżą mieszkalno – obronną.
Położona w zacisznej dolinie warownia wybudowana została pod koniec XV wieku przez sir Johna Cairns of Cults and Orchardton (ur. przed 1456 – zm. 1493). Ulokowana została na planie koła o średnicy 8.8 metrów i szerokości murów, wynoszących w parterowej części od 2.7 do 1.8 metrów. Dalej ku górze mury wieży nieznacznie się zwężają, osiągając u swojego szczytu średnicę 8.4 metrów. Grubość ścian w tej części także się zmniejsza do jedynie 1.5 metrów. Ta niezwykła konstrukcja dodatkowo wpływa na nietypowy kształt, ulokowanej w grubości murów wieży, klatki schodowej. Licząca u swej podstawy 1.4 szerokości i mieszcząca spiralne schody klatka, także w tym przypadku zwęża się w swoim górnym biegu. Pełna wysokość wieży mierzy ok. 10 metrów. Szerokość przestrzeni mieszkalnej wynosi natomiast nieco ponad 5 metrów.
Ulokowana na parterze piwnica z kolebkowym sklepieniem nie posiada bezpośredniego połączenia z górnymi partiami wieży. Jedynie, niewielkie łukowate wejście do tego pomieszczenia prowadzi od strony południowo – zachodniej. Oryginalnie dostęp do mieszkalnej części wieży prowadził za pomocą drewnianych schodów przez wejście położone na pierwszym piętrze budowli, od strony południowo – wschodniej. Dodatkową jego ochronę stanowił ulokowany nad nim, u szczytu wieży, machikuł. Widoczne, od północnej strony, kamienne schody wraz z przerobionym z okna nowym wejściem zostały dodane w XVII wieku.
Na pierwszym piętrze budowli znajdował się główny hall. Komnata ta wyposażona jest w kominek, dwa okna z kamiennymi, bocznymi ławkami oraz ulokowaną tuż obok wejścia do klatki schodowej ozdobną szafkę ścienną. Wydaje się, że jest to piscina, pochodząca z jakiejś wczesnośredniowiecznej świątyni (możliwe, że z Dundrennan Abbey lub Tongland Abbey ). Położone powyżej hallu dwa kolejne piętra były zaaranżowane w podobny sposób. Niestety do dnia dzisiejszego nie zachowały się dzielące je, drewniane stropy.
Położony na szczycie wieży chodnik obronny otoczony jest kamiennym, wysuniętym nieco poza lico muru parapetem. Prowadzące do tego poziomu spiralne schody kończą się z kolei w niewielkiej, wieżyczce strażniczej, tzw. cap – house.
Od północno – wschodniej strony, do wieży przylegał także, otoczony niegdyś obronnym murem, dwupiętrowy budynek gospodarczy. Fragmentarycznie zachowany do dnia dzisiejszego, w swej parterowej części mieścił on kuchnię, spiżarnie oraz browar. Na górnym piętrze ulokowany był natomiast dodatkowy hall, pełniący dodatkowo funkcje administracyjne.

 

 

 

Historia Orchardton Tower

 

Pierwsze wzmianki o rodzinie Cairns pochodzą z XV wieku. Jeden z wybitnych przedstawicieli rodu sir Alexander Cairns pełnił od roku ok. 1408, aż do swojej śmierci w 1422, funkcję burmistrza Lincluden (obecnie znajduje się ono w granicach miasta Dumfries). Z kolei, jego brat – John, był funkcjonariuszem celnym w królewskim mieście Linlithgow. Dodatkowo, jako zdolny inżynier wojskowy był on także odpowiedzialny za wykonanie projektu imponującej Wieży Davida (kontrakt został podpisany w roku 1372), stanowiącej w tym czasie kluczowy budynek edynburskiego zamku (do dnia dzisiejszego z tej zniszczonej podczas tzw. Długiego Oblężenia (1571 – 1573) wieży, zachowały się tylko niewielkie fragmenty). Następcą sir Johna został jego bratanek, także o imieniu John. To właśnie on, w roku 1456 otrzymał z rąk króla Jamesa II (1430 – 1460) nadanie ziem „Irisbuitle” lub inaczej Orchardton, należących wcześniej do potężnego rodu „Czarnych” Douglasów. Akt ten, wiązał się z wsparciem jakie królowi Jamesowi, udzielił ród Cairns podczas jego walki z buntowniczą rodziną hrabiów Douglas. Wkrótce później sir James wybudował tą, nietypową jak na szkockie realia, wieżę. Z uwagi, że podobne okrągłe warownie były dość pospolite w Irlandii, często przyjmuje się tezę, że jej twórca pozostawał pod silnym wpływem kultury mieszkańców pobliskiej „Szmaragdowej Wyspy”. Mimo wszystko, brak jest jednak jakichkolwiek namacalnych dowodów na prawdziwość tej hipotezy.
Wnuk sir Johna – William (zm. 1555) był sądzony za wsparcie jakie udzielił swoim krewnym Gordonowi of Lochinvar oraz Agnew of Lonchaw podczas zabójstwa jakiego dokonali oni w roku 1527 na osobie Thomasa McLellana of Bombie, w pobliżu katedry St Giles w Edynburgu. Po śmierci Williama w roku 1555 posiadłość Orchardton została podzielona pomiędzy jego trzy córki. Część, na której znajdowała się wieża, pozostająca w posiadaniu najstarszej córki Williama i jej męża Alexandra Kirkpatrick, została w roku 1616 sprzedana sir Robertowi Maxwell (zm. 1671). Jeszcze wcześniej, bo w roku 1600 rodzina Maxwell wykupiła też część ziem będących własnością Edwarda Maxwella of Drumcoltran, syna najmłodszej córki Williama Cairns. W roku 1640 sir Robert Maxwell prawnie połączył obydwie posiadłości w całość. W roku 1663 sir Robert został też mianowany 1-szym Baronetem Orchardton.
Po jego śmierci w roku 1671 prawnym następcą został najstarszy syn Robert, 2-gi Baronet Orchardton. Młodszy syn Thomas poślubił natomiast dziedziczkę rodu Gelston. W momencie bezpotomnej śmierci George’a, 3-ego Baroneta (syna Roberta, 2-ego Baroneta) tytuł wraz z całą posiadłością Orchardton została w roku 1719 przejęta przez syna Thomasa – Roberta, od tej pory 4-ego Baroneta.
Sir Robert Maxwell w roku 1680 poślubił Barbarę, córkę George’a Maxwella of Munches. Dwa lata później urodził się też im syn – George. W roku 1697, kiedy George miał 15 lat, jego ojciec ożenił się ponownie. W kontrakcie małżeńskim zostało jednak wówczas zastrzeżone, że wszystkie posiadłości nabyte od tej pory przez małżonków będą rozporządzane zgodnie tylko z wolą nowej żony Roberta. W roku 1700 z tego związku urodził się syn – Mungo. Kiedy więc w roku 1719 sir Robert przejął posiadłość Orchardton, ta zgodnie z intercyzą i wolą małżonki Roberta została przekazana Mungo’wi. W roku 1723 sir Robert oficjalnie ogłosił się Protestantem, podczas gdy jego obydwaj synowie: George i młodszy Mungo pozostali wierni wierze katolickiej. W tej sytuacji, w swoim testamencie, sir Robert wydziedziczył ich obydwu, a wszystkie należące do niego ziemie zapisał najstarszemu synowi Munga, ale tylko w przypadku, gdy ten przyjmie wiarę protestancką. Dwa lata później, po śmierci sir Roberta, obydwaj bracia zdołali jednak podważyć ostatnią wolę ojca i samodzielnie zdecydowali o losach rodzinnych ziem. Tym samym George, od tej pory 5-ty Baronet przejął dwie – trzecie posiadłości Orchardton wraz z zamkiem, podczas gdy jego młodszy brat Mungo stał się właścicielem reszty ziem Orchardton oraz Gelston wraz z posesją Glenshinnoch, gdzie też najprawdopodobniej mieszkał. Z czasem sir George’owi udało się wykupić od Munga pozostałą część Orchardton. Po kilku latach Mungo’wi urodził się jednak syn – Robert. Ten, w wieku 7-miu lat został wysłany na naukę do Douai College we Francji, ten samej szkoły do której uczęszczał także jego ojciec. Wydaje się, że miejsce to nie przydało zbytnio do gustu młodego Roberta. Po pierwszej nieudanej próbie ucieczki stamtąd, druga okazała się bardziej skuteczna i w wieku zaledwie 15 lat Robert Maxwell wstąpił do francuskiej armii. Z pewnością brał udział w bitwach pod Dettingen (27 czerwca 1743) i Fontenoy (11 maja 1745). W tym czasie syn George’a, 22-letni Thomas był wychowywany w protestanckiej wierze. W listopadzie 1745 Robert Maxwell, jako oficer francuskiej armii dołączył do oddziału lorda Johna Drummond of Fairntower – wuja Jamesa Drummonda, 3-ego księcia Perth (1713 – 1746) walczącego podczas II-ego powstania jakobickiego (1745 – 1746) po stronie księcia Charles’a Edwarda Stuarta („Bonnie Prince Charles’a”, 1720 – 1788). W kluczowej bitwie powstania, pod Culloden (16 kwietnia 1746) Robert Maxwell został ranny,  a następnie pojmany przez wojska rządowe. Zabrany na proces (i z pewnością nieuchronną egzekucję) do Carlise, Robert podczas transportu nieudolnie próbował zniszczyć wszystkie posiadane przy sobie osobiste dokumenty. Wśród odebranych mu przez straże papierów odnaleziono jednak, co ciekawe, akt jego nominacji na francuskiego oficera. W tej sytuacji Robert przestał być też traktowany jako zdrajca, a jako jeniec wojenny. Z pewnością ten szczęśliwy zbieg okoliczności uratował mu też życie. Wkrótce została ponadto potwierdzona jego tożsamość, jako syna Mungo Maxwella i podczas uwięzienia w więzieniu w Dumfries był on kilkukrotnie odwiedzany przez swoją matkę. W tym samym roku, tj. 1746 zmarł sir George Maxwell, 5-ty Baronet. Jego naturalnym następcą został syn Thomas. Ten, jako jedyny z rodu deklarujący swoje protestanckie przekonania mógł w dalszej perspektywie liczyć na prawne potwierdzenie swoich praw, nie tylko do posiadłości Orchardton, ale i Gelston wraz z Glenshinnoch. Robert Maxwell tymczasowo zwolniony z więzienia odwiedził jeszcze rodzinną posiadłość Glenshinnoch, by w roku 1749 ostatecznie zostać, na zasadzie wymiany jeńców wojennych, wydalony do Francji. Tam też kontynuował swoją karierę wojskową, w latach 1750 – 1753. W roku 1753 Robert zapoznał się dokładnie z testamentem swojego dziada i zdając sobie sprawę, że w przypadku przejścia na protestantyzm, jako syn Munga Maxwell spełniłby wszystkie prawne wymagania do przejęcia posiadłości Orchardton wraz z zamkiem. Żądania Roberta celem zwrotu należnego mu majątku zostały oczywiście odrzucone przez sir Thomasa, 6-ego Baroneta. W tej sytuacji Robert w roku 1756 wytoczył proces swojemu kuzynowi. Toczący się wiele lat spór ostatecznie przerwała śmierć sir Thomasa w roku 1761. Wówczas decyzją sądu prawnym spadkobiercą Orchardton stał się Robert Maxwell. Zrezygnował on jednak z zamieszkania w starej wieży i w zmian tego wybudował okazały dwór Orchardton House w Glenshinnoch. Tytuł 7-ego Baroneta Orchardton został Robertowi potwierdzony decyzją Izby Lordów dopiero w roku 1771. Historia Roberta Maxwella została później wykorzystana przez samego sir Waltera Scotta (1771 – 1832) w powieści „Guy Mannering”. W roku 1785 sir Robert Maxwell stał się jedną z liczych ofiar bankructwa banku Ayr. Pozbawiony dorobku całego życia został w tym samym roku zmuszony do sprzedaży swojej rodzinnej posiadłości. Nowym właścicielem zamku Orchardton stał się James Douglas, kupiec z Liverpoolu (brat sir Williama Douglasa, 1-ego Baroneta (zm.1809), założyciela miasta Castle Douglas). Orchardton wciąż stanowi własność rodu Douglas. Obecnie pozostaje jednak pod opieką Historic Scotland.

 

 

 

Zamek można zwiedzać (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze.

 

8 komentarzy:
  1. Nopasaran
    Nopasaran says:

    fakt. masz rację… 🙂
    widzę, że łasy jesteś na te nagrody. masz już przecież „małego złotego łubnia” przyznanego przez Tamę za „moonwalk”. ja też dorzucam się podobnym, za całokształt w Edzell 😀

    Odpowiedz
  2. pablito
    pablito says:

    tu wszedłbym w polemikę 🙂 bo jeżeli uznamy, że łubniewszczyzna to – amatorskie próby naśladownictwa niedoścignionego wzoru wybitnej i nie rozumianej przez współczesnych jednostki; a łubieństwo – to właściwe czyny wybitnej i nie rozumianej przez współczesnych jednostki; to jeszcze mam jakieś szanse 🙂 no wiesz choćby na mosiężnego łubnia na gali noworocznej

    Odpowiedz
  3. Nopasaran
    Nopasaran says:

    A gdzie tam 🙂
    Za ładnie to wszystko wygląda. Zwróć zresztą uwagę na podłoże w kominku. Raczej czegoś podobnego bym wypatrywał, jak już. Nowa posadzka w hallu została położona przy okazji odbudowy kolebkowego stropu w piwnicy (z kolei w tej ostatniej posadzkę wylano po prostu betonem). Wiem, że takie prace przeprowadził Historic Scotland (lub nawet jego poprzednik Ministry of Works), jednak do informacji kiedy to miało miejsce niestety nie dotarłem.

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Chcesz się przyłączyć do dyskusji?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *