Dun Telve

Dun Telve wraz z pobliskim mu Dun Troddan należą do najlepiej zachowanych brochów w całej Szkocji. Jedyny lepiej zachowany (prawie kompletny) obiekt tego typu, tzw. Mousa Broch umiejscowiony jest na Szetlandach na wyspie Mousa. Oryginalna wysokość Dun Telve wynosiła około 12.4 metrów. W chwili obecnej, w swym najwyższym punkcie mierzy on 10.2 metrów. Średnica, tej położonej na planie nieco spłaszczonego koła budowli, wynosi 18.2 metrów. Główne wejście prowadzi od strony zachodniej, poprzez kamienny pasaż o długości 4.1 metrów. Jego szerokość tuż u wejścia wynosi 1 metr, przy czym dalej rozszerza się do szerokości 1.4 metra. Samo wejście wyposażone niegdyś w w solidne drzwi, chronione było dodatkowo przez masywną sztabę, której miejsce mocowania jest wciąż doskonale widoczne. Po prawej stronie pasażu, w odległości 0.7 metra od głównych drzwi znajduje się komora strażnicza. Wejście do niej mierzy 0.9 metra szerokości. Sama komora zbudowana jest w grubości muru i ciągnie się na długość 5.4 metrów. W swym najszerszym miejscu mierzy natomiast 1.5 metra. Dziedziniec Dun Telve mierzy 9.7 metrów średnicy. Od północnej strony widoczne jest kolejne wejście o szerokości 1 metra. Z tego miejsca, podążając w prawo, możliwy był dostęp do klatki schodowej. Jedyną jej pozostałością jest dzisiaj jedynie 17 kamiennych stopni. Na lewo od wejścia natomiast ulokowana jest, zachowana w dobrym stanie, komora o łącznej długości 2.7 metrów. Dun Telve, tak jak i pozostałe budowle tego typu, posiada podwójną warstwę muru, przedzieloną wąskimi, zwężającymi się ku górze, galeriami. Jedynie w swej dolnej części mur brochów wykonany był z pojedynczego, solidnego odcinka łączonych „,na sucho” ciosanych kamieni. W przypadku Dun Telve ta część sięga wysokości około 2 metrów, przy szerokości około 4.5 metrów. Pierwsza z pięciu linii galerii w Dun Telve posiada wysokość od 1.5 do 1.8 metra i szerokość od 0.7 u podstawy do 0.6 metra u szczytu. Jej wewnętrzne ściany są starannie wykończone, co wskazuje że galeria ta mogła mieć przeznaczenie mieszkalne. Galeria na drugim poziomie, z uwagi na podobną staranność wykończenia jej wewnętrznych ścian także musiała mieć zastosowanie mieszkalne. Jej wysokość wynosi 1.7 metra, przy szerokości wahającej się od 0.6 u podstawy do 1.4 metra u szczytu. Wyższe galerie posiadały szerokość do jedynie około 0.3 metra. Z racji tej, nigdy też nie mogły być wykorzystywane przez mieszkańców tego brochu, inaczej niż jako niewielkie schowki. Spoglądając na wewnętrzne ściany Dun Telve widzimy ponadto dwa pionowe rzędy otworów, przypominających niewielkie okna. Pierwszy z nich zaczyna się na linii nadproża głównego wejścia. Kolejny rząd tych otworów położony jest w odległości około 4.5 metrów w kierunku północnym od pierwszego i zaczyna się od poziomu drugiej galerii. Otwory te są także mniejsze i bardziej regularne od swoich poprzedników. Ich rozmiar waha się od 0.4 do 0.3 metra. W ciągu pierwszym różnice te są już mocniej zauważalne. W tym przypadku szerokość wynosi od 1.5 do 0.3 metra. Wedle najbardziej prawdopodobnej teorii otwory te spełniały właśnie rolę swoistych okien dostarczających światło do wnętrza tej budowli. Podczas prac archeologicznych przeprowadzonych w Dun Telve w roku 1922 odkryto wokół dziedzińca liczne, położone w linii okręgu miejsca mocowania drewnianych bali. Wskazuje to, że w jego wnętrzu istniała także drewniana konstrukcja wznosząca się na wysokość zapewne 3 pięter. W takim przypadku, na parterze tej ciekawej konstrukcji mogły znajdować się pomieszczenia gospodarcze, m.in. obora czy stajnia. Na pierwszym piętrze ulokowana mogła być kuchnia i pomieszczenia mieszkalne. Z kolei, najwyższe piętro mogło pełnić rolę magazynu czy np. suszarni zbóż. Dun Telve z pewnością był także przykryty drewnianym dachem. Możliwe, że także ten był przykryty kamiennymi płytkami, co stanowiło dodatkowe zabezpieczenie w przypadku ewentualnego ataku z użyciem ognia. Wokół brochu widoczne są ponadto ślady innych budowli. Ich przeznaczenie nigdy jednak nie zostało w pełni odkryte. Przyjmuje się jednak, że powstały one w późniejszych latach. Dwa potężne skalne bloki o wymiarach ok. 1.4 na ok. 0.9 metra, widoczne tuż przed głównym wejściem utożsamia się też często z nigdy nie ukończonym obronnym murem lub rodzajem dodatkowej stróżówki, która po ukończeniu mogła mierzyć 13 na 3.6 metrów. Tego rodzaju obronne przybudówki do brochów nie były bowiem wówczas niczym wyjątkowym.

Historia Dun Telve

Faktycznie, nie jest nam znane przeznaczenie tego typu budowli. Ich funkcja jako obiektów obronnych nie podlega jednak oczywiście żadnej dyskusji. Wątpliwości nasuwają się za to, przy próbach ustalenia źródła niebezpieczeństw czyhających na ich mieszkańców. Wedle najbardziej powszechnej teorii zagrożeń tych upatruje się w piratach morskich i rzymskich oddziałach poszukujących na tych terenach niewolników. Teorie te nie mają jednak żadnego potwierdzenia w dokumentach źródłowych. Podobnie odrzucane są teorie z początków XX wieku, jakoby brochy były siedzibami lokalnych władców. Wydaje się bardziej prawdopodobne, że mogły one służyć jako schronienie całej okolicznej ludności i to tylko w przypadku ewentualnego zagrożenia. W tej sytuacji na co dzień brochy mogły zatem też służyć zatem jako swoiste magazyny czy punkty obserwacyjne. Dun Telve jest jednak jednym z nielicznych przypadków brochu, który z pewnością był zamieszkiwany przez cały czas. Świadczą o tym m.in. pozostałości drewnianej konstrukcji wypełniającej jego wnętrze. Główne informacje temat Dun Telve zawdzięczamy osobie Alexandra Gordona (ok.1692 – 1755), szkockiego antykwariusza, który wizytował go w roku 1720, a następnie dokładnie go opisał w swym dziele „Itinerarium Septentrionale”. Dwa lata później Dun Telve został jednak ograbiony przez bliżej niezidentyfikowanych „Gotów”. Większa część murów została wówczas rozebrana i następnie wykorzystana przy budowie okolicznych domostw. Możliwe, że część kamienia pozyskanego stąd użyto także przy budowie pobliskich koszarów wojskowych: Bernera Barracks. W roku 1772 obiekt wizytował także walijski antykwariusz Thomas Pennant (1726 – 1798), podczas swojej drugiej podróży do Szkocji. Opis ten został później opublikowany w dziele: „A Tour in Scotland and a Voyage to Hebrides 1772”. Po tej wizycie Dun Telve został „zapomniany”, aż do roku 1914 kiedy to przeprowadzono tutaj prace wykopaliskowe. Zgodnie z prawdą, prace te polegały jednak bardziej na „posprzątaniu” obiektu. Odnaleziono jednak wówczas fragmenty naczyń domowych pochodzących z epoki żelaza, kilka kubków – pełniących najprawdopodobniej rolę prymitywnych lamp oraz kamienne żarna. Kolejne, bardziej profesjonalne prace archeologiczne przeprowadzono w Dun Telve w roku 1922. W pobliżu Dun Telve, w odległości około 500 metrów zachowały się także ruiny kolejnego brochu – Dun Troddan oraz w odległości dalszych około 2 kilometrów ruiny obiektu typu dun: tzw. Dun Grugaig (inna nazwa to Caisteal Chonil). Nie wiadomo jednak, czy obiekty te były zamieszkiwane w tym samym okresie czy w odpowiedniej kolejności czasowej.

Dun Telve znajduje się obecnie pod opieką Historic Scotland.
Obiekt można zwiedzać (bezpłatnie) o każdej rozsądnej porze.