Boyne Castle

Boyne Castle był z pewnością jednym z największych i najciekawszych szkockich zamków. Ulokowany został on również w bardzo malowniczym i jednocześnie posiadającym znaczne walory obronne miejscu. Z trzech stron zatem, a mianowicie z północy, wschodu i zachodu warownię tą osłaniał wysoki i bardzo stromy w tym miejscu brzeg potoku Boyne Water. Od czwartej natomiast, południowej strony, gdzie teren wyraźnie się wznosi, dostępu do niej broniła sucha i oryginalnie ocembrowana fosa. Jej szerokość wynosiła, aż 18,2 metrów. Co ciekawe, poprzez jej środek poprowadzona została również murowana grobla, pełniąca w tej sytuacji rolę jedynej drogi dojazdowej. Wiadomym przy tym jest, że pod samymi murami zamku urywała się ona nagle, ustępując miejsca zwodzonemu mostowi.
Główną i faktycznie jedyną bramę zamku Boyne, oprócz wspomnianego zwodzonego mostu, pierwotnie chroniły także bardzo masywna, żelazna krata oraz wewnętrzne, zapewne dębowe drzwi. Co więcej, od wschodniej i zachodniej strony flankowały ją też wysokie, okrągłe w planie wieże. Każda z nich posiadała około 4.3 metrów średnicy i mieściła od 3 do 4 kondygnacji. Przyjmuje się także, że jedna z nich, a mianowicie wieża wschodnia pełniła rolę właściwej stróżówki. Z kolei w drugiej (zachodniej), osadzone zostały kręte schody, dające dostęp do górnych partii tego osobliwego budynku bramnego. Oznacza to, że również i z góry można było prowadzić obronę tego newralgicznego dla bezpieczeństwa całego zamku miejsca. Kolejna klatka schodowa, ze spiralnie ułożonymi stopniami o szerokości 3.2 metrów, przylegała do północno – zachodniego odcinka wieży zachodniej. W głównej mierze zapewniała ona też dostęp do zachodniego skrzydła zamku. Niestety, jej budynek nie przetrwał do czasów współczesnych.
Boyne Castle przybierał niemal równoboczną formę. Jego długość w linii północ – południe wynosiła 27.1 metrów. Z kolei, w linii wschód – zachód mierzył on 31 metrów. Na każdym z jego narożników osadzone zostały również okrągłe w planie wieże. Średnica każdej z nich dochodziła do około 6.7 metrów. Szerokość murów tej warowni oblicza się natomiast na około 1.5 metra. Wiadomym ponadto jest, że Boyne posiadał jedynie trzy mieszkalno – gospodarcze skrzydła. Położone były one od stron południowej, wschodniej i zachodniej tworząc przy tej okazji wewnętrzny dziedziniec o wymiarach 16.4 na 12.8 metrów. Od strony północnej osłaniał go z kolei kurtynowy mur, podobnie mierzący 1.5 metra szerokości. U jego zachodniego krańca oryginalnie znajdowała się również niewielka poterna.
Z trzech wspomnianych skrzydeł do dnia dzisiejszego przetrwało jedynie najważniejsze z nich, a mianowicie zachodnie. Jego wymiary wynoszą 27.1 na 9.1 metrów.
W parterowej części tego budynku mieściły się cztery, kolebkowo sklepione, pomieszczenia gospodarcze. Dostęp do nich możliwy był jedynie od strony wspomnianego dziedzińca. W tą samą stronę, a więc w kierunku wschodnim, skierowane zostały również ich raczej niewielkie okna.
Wydaje się przy tym, że trzy z owych pomieszczeń, a więc tzw. południowe, południowo – środkowe i północno – środkowe pełniły funkcje spiżarni bądź magazynów. Pomieszczenie położone od północnej strony, z uwagi na osadzone w jego północnej ścianie niewielkie palenisko wraz z okrągłym, w planie piecem, mogło również pełnić funkcję piekarni. W jego północno – zachodnim narożniku znajduje się ponadto przejście do parterowego pomieszczenia narożnej wieży północno – zachodniej. Widoczne na jej ścianach masywne konsole wskazują, że oryginalnie podzielone było ono na półpiętra. W ten sposób, antresola mogła być wykorzystywana choćby jako magazyn mąki. Jej jedynym wyposażeniem było niewielkie, skierowane w południową stronę okienko. Pomieszczenie dolne natomiast, pełniło równocześnie rolę typowo obronną. Wciąż zatem w jego ścianach można dostrzec trzy z pierwotnie czterech otworów strzelniczych. Jeszcze jedna ambrazura osadzona została w zachodniej ścianie rzeczonej piekarni. Zbliżony do tego ostatniego pomieszczenia układ miała również tzw. spiżarnia południowa. Całym jej wyposażeniem były jednak dwie, skierowane w strony południową i zachodnią ambrazury. Dodatkowo, tak jak i w przypadku wspomnianej piekarni, w jednym z jej narożników (południowo – wschodnim) ulokowane zostało przejście do parterowego pomieszczenia wieży południowo – wschodniej. Także ono mogło się oryginalnie pochwalić czterema aż otworami strzelniczymi.
Podobnych elementów, w dodatku jako jedyna ze wszystkich parterowych pomieszczeń zachodniego skrzydła, pozbawiona jest tzw. spiżarnia południowo – środkowa. Z kolei, spiżarnia północno – środkowa posiada jeden taki otwór strzelniczy. Dość nietypowo jednak posiada on dwa otwory wylotowe. Dzięki temu mógł być on wykorzystywany do prowadzenia ognia w kierunkach południowo – zachodnim i północno – zachodnim.
Na pierwszym piętrze skrzydła zachodniego mieściły się hall oraz najprawdopodobniej prywatny salon lorda. Niestety, kondygnacja ta jest już w tak złej kondycji, że praktycznie nie jest możliwe odtworzenie jej oryginalnego wyglądu. Jedynie pozycja kolejnej wieżyczki schodowej, przylegającej od północnej strony do narożnej wieży południowo – zachodniej sugeruje, że mogła ona niegdyś łączyć hall, bądź rzeczony salon lorda z jego własną, mieszczącą się na drugim piętrze tego budynku, sypialnią. W dolnej partii jej murów można dostrzec następną ambrazurę z dwoma otworami wylotowymi.
Kolejne prywatne komnaty ulokowane zostały na wyższych piętrach każdej z narożnych wież. Najlepiej zachowana z nich, znajdująca się na pierwszym piętrze wieży północno – zachodniej wyposażona została w niewielki kominek, garderobę oraz dwa okna (południowe i zachodnie). Na tej podstawie można dość bezpiecznie założyć, że podobny układ posiadały i wszystkie pozostałe pokoje. Ponadto, dzięki fragmentarycznie zachowanym konsolom widocznym na szczycie wieży południowo – zachodniej wiadomym jest, że tak ona, jak i pozostałe bliźniacze względem niej narożne wieże zwieńczone były parapetami. Z drugiej strony, nie jesteśmy jednak w stanie określić, czy wieże te pozostawały oryginalnie odkryte czy być może przykrywały je, dla przykładu, stożkowate dachy.
Nieznany jest nam również oryginalny wygląd skrzydła południowego, jak i wschodniego. Jedynie w przypadku tego drugiego możemy założyć, że nie różniło się ono zbytnio od skrzydła zachodniego. Hipotezę tą zdaje się także potwierdzać, wykonany w roku 1790, szkic ruin zamku Boyne. Wiadomym za to jest, że parterowe, ulokowane od południowej strony, pomieszczenie tego budynku pełniło funkcję kuchni. Jeszcze pod koniec XIX wieku można było zatem w jego obrębie dostrzec relikty sporych rozmiarów paleniska. Nie można też wykluczyć, że po przeciwnej, północnej stronie tej kondygnacji znajdowała się zamkowa stajnia.
Poważnemu zniszczeniu uległy również obydwie narożne wieże wschodnie. Z pewnością jednak, ich parterowe pomieszczenia, tak jak miało to miejsce w przypadku wież zachodnich, wyposażone zostały w po cztery ambrazury. Na ich wyższych piętrach, jak zostało to już wspomniane, mieściły się kolejne prywatne komnaty. Zwłaszcza w reliktach, nieco lepiej zachowanej wieży południowo – wschodniej wciąż można dostrzec pozostałości kominków, garderób i dość niewielkich okienek.
Integralną częścią zamku Boyne były również sad i ogród. Ulokowane były one na południe od wspomnianej wcześniej fosy. Z nich, do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie nikłe fragmenty otaczających je pierwotnie wysokich murów. Logiczną wydaje się ponadto hipoteza mówiąca o budynkach pomocniczych ulokowanych w pobliżu samego zamku. Żaden z nich nie zachował się jednak do współczesnych czasów.

 
Historia Boyne Castle

Dzieje tego zamku są nam raczej słabo znane. Wiadomym jest jednak, że posiadłość Boyne wraz z feudalnym tytułem Tana (Thane’a) została nadana przez króla Szkotów, Davida II (ur. 1324 – zm. 1371) dla sir Johna Edmonstone’a (zm. 1410). Wydarzenie to miało miejsce w roku 1368. Być może to on też był odpowiedzialny za przebudowę pierwszego z dwóch tutejszych zamków, a mianowicie Craig of Boyne Castle. Warownia ta położona była w odległości około 500 metrów na północny – wschód od późniejszego Boyne Castle. Przyjmuje się, że zamek ten został wybudowany w XIII wieku przez przedstawicieli potężnego rodu Comyns, względnie ich feudalnych poddanych. Niestety, do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie jego niewielkie relikty.
Wspomniany sir John, na przełomie lat 1388 – 1390, poślubił księżniczkę Isabellę Stewart (1350/1355 – ok. 1410), córkę króla Roberta II (1316 – 1390) i jednocześnie wdowę po sir Jamesie Douglasie (1358 – 1388), 2-gim hrabi Douglas and Mar. W roku 1410 został on ponadto wysłannikiem ówczesnego Regenta Szkocji, sir Roberta Stewarta (ok. 1340 – 1420), księcia Albany, do Anglii w celu ustalenia warunków zwolnienia pozostającego w niewoli króla Jamesa I (1394 – 1437). Misję tą powtarzał on także i w późniejszych latach. Ostatecznie, król James powrócił do Szkocji dopiero w roku 1424.
Boyne pozostał własnością rodu Edmonstone do roku 1486. Następnie, na podstawie kontraktu małżeńskiego pomiędzy Margaret Edmonstone i sir Walterem Ogilvie of Auchlevyn (ok. 1460 – 1507), przeszedł on na własność rodu Ogilvie (Ogilvy).
Wreszcie, około roku 1575, Boyne stał się własnością wnuka sir Waltera i Margaret, a mianowicie sir George’a Ogilvie (ok. 1537 – 1621), 2-ego (lairda) z Dunlugas. Być może to za jego czasów ostatecznie porzucony został starszy zamek Craig of Boyne Castle. Z pewnością jednak to właśnie sir George podjął decyzję o budowie bardziej komfortowej rezydencji, czyli oczywiście Boyne Castle. Jej styl i sposób wykonania wskazują też, że powstała ona w jednym okresie i według jednego zaledwie projektu. W każdym razie ciężko jest też dostrzec w Boyne ślady jakichkolwiek późniejszych przeróbek. Nawet jeśli ostatecznie miały one miejsce, to przyjmuje się, że podjęte zostały w okresie zaledwie 20 – 30 lat od momentu wybudowania tego zamku.
Jednym z ciekawszych mieszkańców Boyne był z pewnością sir Walter Ogilvie (zm. 1666/1671), 7-my (laird) z Boyne. Podczas szkockiego epizodu (1644 – 1651), tzw. Wojen Trzech Królestw (1639 – 1651), sir Walter opowiedział się po stronie Kowenanterów (szkockich prezbiterian). Być może z tego też powodu dowódca królewskiej armii w Szkocji, słynny sir James Graham (1612 – 1650), 1-szy markiz Montrose, po swoim zwycięstwie pod Auldearn (dnia 9 maja), doszczętnie splądrował jego posiadłości rozciągające się od Portsoy, aż do Banff. W późniejszym czasie, sir Walter przeszedł jednak na stronę rojalistów. W roku 1651, u boku króla Charlesa II (1630 – 1685) i sir Williama Hamiltona (1616 – 1651), 2-ego księcia Hamiltona wziął udział w zakończonej klęską bitwie pod Worcester (dnia 3 września), przeciwko armii sir Oliviera Cromwella (1599 – 1658). Po ucieczce króla z kraju i śmierci księcia Hamiltona (dnia 12 września, w wyniku odniesionych podczas bitwy ran), sir Walter schronił się w Boyne. W roku 1660 (dnia 14 października), po ponownym objęciu tronu przez króla Charlesa II, scedował on tytuł barona i ziemie Boyne na swojego najstarszego syna Patricka (zm. 1714). Rzeczony Patrick, dnia 14 października 1681 roku objął urząd sędziego w Szkockim Sądzie Najwyższym z tytułem Lorda Boyne. Tego samego dnia został również pasowany na rycerza. Dnia 11 maja 1681 roku, w drodze na obrady sądu został on publicznie znieważony przez sir Hugh’a Campbella (1639 – 1716), 6-ego (lairda) z Cawdor. Ten miał mu napluć w twarz oraz określić go jako „łotra i łajdaka”. Występek Campbella został potraktowany jako napaść na urzędnika państwowego, w związku z czym został on aresztowany i uwięziony w miejscowym Tolbooth. Ostatecznie sprawa ta trafiła przed oblicze samego króla Charlesa II, który nakazał Campbellowi uklęknięcie przed sir Patrickiem i błaganie go o wybaczenie. Wydarzenie to miało miejsce dnia 14 września 1681 roku.
Kiedy w roku 1688 doszło do tzw. Chwalebnej Rewolucji, w wyniku której król James II & VII (1633 – 1701) został zmuszony do ucieczki z kraju, a opuszczony przez niego tron objęli wspólnie jego córka Maria II (1662 – 1694) wraz ze swoim mężem księciem Williamem Orańskim (1650 – 1702), sir Patrick opowiedział się po stronie wygnanego monarchy. Dla przykładu w liście autorstwa sir Jamesa Drummonda (1648 – 1716), 4-ego hrabiego Perth, został on wymieniony jako „jeden z tych, którzy od czasów rewolucji wyróżniali się w wierności dla [wygnanego] władcy”. Dwa lata później, we wrześniu 1707 sir Patrick podpisał listy uwierzytelniające dla swojego syna Jamesa (zm. 1728), równie zagorzałego jakobity. Dzięki nim młodszy Ogilvie miał dotrzeć do księcia Jamesa Francisa Stuarta (1688 – 1766), tzw. „Starszego Pretendenta” i zapewnić go o pełnym ich poparciu dla jego sprawy (czyli odzyskania tronu dla dynastii Stuartów). Ostatecznie, w związku z nieudaną inwazją książęcych wojsk na Wielką Brytanię, w roku 1708, sir Patrick popadł w poważne kłopoty finansowe, co poskutkowało zlicytowaniem większości jego posiadłości, (oraz zamku Boyne). Z kolei jego syn zmuszony został szukać schronienia we Francji. James pozostał tam do końca swojego życia.
Boyne Castle natomiast, jeszcze w roku 1708, został wykupiony przez kuzyna sir Patricka, a mianowicie sir Jamesa Ogilvy (1664 – 1730), 4-ego hrabiego Findlater, 1-ego hrabiego Seafield. Wiadomym jest przy tym, że pozostał on w użyciu przynajmniej do roku 1723. Jego dalsze losy, już po tej dacie, są nam niestety nieznane. Z pewnością jednak porzucony zamek, tak jak miało to miejsce w wielu podobnych przypadkach, stał się z czasem źródłem darmowego materiału budowlanego dla okolicznej ludności.

Ruiny zamku Boyne można zwiedzać o każdej rozsądnej porze. Z uwagi jednak na bardzo złą kondycję jego murów należy zachować bardzo wzmożoną uwagę.